Egzekucja z rachunku bankowego i wkładów oszczędnościowych – analiza zmian

Zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego i wkładów oszczędnościowych jest najczęściej stosowanym środkiem egzekucyjnym.

Jest to jednocześnie najbardziej zaawansowany technologicznie środek egzekucyjny. Dostosowanie go rozwiązań cyfrowych wymagało licznych zmian ustawowych wprowadzonych:

• Ustawą z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw,
• Ustawą z dnia 11 września 2019 r. o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz niektórych innych ustaw.

Nasza publikacja ma za zadanie przedstawić istotne zmiany, jakie wymusiły na uczestnikach postępowania egzekucyjnego niniejsze przepisy. Celowo poszerzamy analizę o czynności dokonane przed rokiem 2016, uważamy bowiem, że taka wiedza jest niezbędna do samodzielnej kontroli postępowań egzekucyjnych, do której każdy zobowiązany ma pełne prawo.

Zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego i wkładów oszczędnościowych cechuje łatwość stosowania połączona z szybkością działania – potwierdzenie odbioru zajęcia przez bank następuje tego samego dnia co zajęcie i odnotowywane jest z dokładnością do jednej sekundy.

Ustalenie tak dokładnego czasu odbioru zawiadomienia o zajęciu jest pomocne w przypadku zbiegu egzekucji. Łączną egzekucję z tego środka będzie prowadził ten organ egzekucyjny, który wcześniej zajął rachunek bankowy.

Automatyzacja procesów zajęcia po stronie banków skutkuje natychmiastową wręcz blokadą środków pieniężnych na rachunku zobowiązanego. Żaden inny środek egzekucyjny, stosowany bez udziału zobowiązanego, nie wywołuje tak szybkiej reakcji. Z reguły, po kilku minutach od wysłania zajęcia do banku, zobowiązany jest informowany przez bank o blokadzie rachunku.

Egzekucji z rachunków bankowych i wkładów oszczędnościowych został poświęcony Rozdział 4 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (dalej u.p.e.a.).

Zgodnie z obowiązującym od 30.10.2020 r. art. 80 u.p.e.a. organ egzekucyjny dokonuje zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego poprzez przesłanie do banku zawiadomienia o zajęciu wierzytelności pieniężnej do wysokości egzekwowanej należności wraz z odsetkami oraz kosztami egzekucyjnymi.

Organ egzekucyjny jednocześnie wzywa bank, aby bez zgody organu egzekucyjnego nie dokonywał wypłat z rachunku bankowego do wysokości zajętej wierzytelności, lecz niezwłocznie:

1. po upływie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o zajęciu przekazał zajętą kwotę organowi egzekucyjnemu na pokrycie egzekwowanej należności pieniężnej, odsetek z tytułu niezapłacenia jej w terminie, kosztów upomnienia i kosztów egzekucyjnych;
2. nie później niż w terminie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o zajęciu zawiadomił organ egzekucyjny o przeszkodzie w dokonaniu wpłaty, w tym również o nieprowadzeniu rachunku bankowego zobowiązanego;
3. po powstaniu wierzytelności, jeżeli jej wysokość przekracza kwotę wolną od egzekucji, a zajęta kwota nie wystarcza na zaspokojenie egzekwowanych należności pieniężnych, zawiadomił o zbiegu egzekucji.

Jak egzekucja z rachunków bankowych wyglądała wcześniej?

Pierwsza ważna zmiana, jaka weszła w życie z dniem 8 września 2016 r. uprościła pojęcie adresata zajęcia. Przed zmianą artykuł ten brzmiał:

Organ egzekucyjny dokonuje zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego przez przesłanie do banku, a jeżeli bank posiada oddziały - do właściwego oddziału.

Różnica była istotna z punktu widzenia skuteczności stosowania tego środka. Pod rządami ówcześnie obowiązującej ustawy organy egzekucyjne nie mając wiedzy na temat posiadanych przez zobowiązanych rachunków bankowych kierowały na ślepo zajęcia do central bankowych. Ślady tych działań znajdziemy w aktach egzekucyjnych założonych w tamtym okresie. Często były to skuteczne środki, lecz nie do końca zgodne z rozumieniem art. 80 § 1 u.p.e.a.

Podając za przykład Bank PKO BP S.A. posiadający ówcześnie 1143 placówki detaliczne, działanie zgodne z wolą ustawodawcy było niewykonalne. Dodatkowo, skierowanie zajęcia do niewłaściwego oddziału banku powodowało że bank udzielał odpowiedzi negatywnej - o braku rachunku, nie informując przy tym centrali banku o zajęciu. 

Obecnie, organ egzekucyjny przesyła zawiadomienie „do banku”.

Doprecyzowanie, czy chodzi o centralę, oddział, czy ajencję banku w świetle obowiązujących przepisów jest zbędne z uwagi nowe procedury zajęcia, o której będzie mowa poniżej.

Druga zmiana art. 80 § 1 u.p.e.a. weszła w życie 9 lipca 2018 r. jest więc stosunkowo świeża.

Przed zmianą organ egzekucyjny wzywał bank by ten bezzwłocznie przekazał zajętą kwotę organowi egzekucyjnemu.

Obecnie, ma ją przekazać niezwłocznie, po upływie 7 dni od daty doręczenia zawiadomienia o zajęciu.

Wydaje się, że intencją ustawodawcy była ochrona interesów zobowiązanego poprzez zapewnienie mu możliwości złożenia środka zaskarżenia powodującego wstrzymanie przez organ egzekucyjny wykonania zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego.

Organ egzekucyjny dokonuje zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego przez przesłanie do banku zawiadomienia o zajęciu wierzytelności pieniężnej.

Zawiadomienie o zajęciu przybiera formę elektroniczną i odbywa się za pośrednictwem systemu Ognivo administrowanego przez Krajową Izbę Rozliczeniową.

Zajęcie jest skuteczne z chwilą doręczenia odbioru przez bank i obejmuje wszystkie rachunki prowadzone przez ten bank, niezależnie od tego, czy organ egzekucyjny wskazał w swoim zawiadomieniu ich numery. Wyjątkiem jest wyodrębniony przez bank rachunek dla celów podatku VAT, który może być zajęty jedynie na poczet zobowiązań podatkowych oraz należności z tytułu składek ZUS.

Jednocześnie z przesłaniem zawiadomienia o zajęciu do banku, organ egzekucyjny zawiadamia również zobowiązanego o dokonanym zajęciu. Z reguły jest to pierwszy środek egzekucyjny. W takim przypadku do zawiadomienia o zajęciu dołączany jest odpis tytułu wykonawczego.

Istnieje również możliwość zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego w sposób przewidziany art. 84 u.p.e.a. tj. poprzez zajęcie dokumentu potwierdzającego posiadanie rachunku bankowego i wpisanie go do protokołu zajęcia.

W praktyce przepis ten nie jest wykorzystywany – taka sytuacja mogłaby się wydarzyć podczas czynności egzekucyjnych wykonywanych przez egzekutora w terenie.

Mając do dyspozycji system Ognivo ekonomicznie uzasadnione jest dokonanie zajęcia drogą elektroniczną.

Obowiązkiem banków związanym z dokonaniem zajęcia wierzytelności, poza wstrzymaniem wszelkich wypłat z zajętego rachunku, jest powiadomienie o zajęciu inne banki oraz placówki pocztowe. Powiadomione o zajęciu banki, zgodnie z art. 86a § 2 u.p.e.a., ponoszą względem wierzyciela odpowiedzialność za dokonane wypłaty.

Łatwo zrozumieć intencje ustawodawcy, trudno natomiast natomiast wskazać, kto i w jaki sposób miałby kontrolować banki pod kątem wywiązywania się z ustawowych obowiązków.

Ograniczenia w egzekucji administracyjnej z rachunków bankowych

Podobnie do większości środków egzekucyjnych, egzekucja administracyjna z rachunków bankowych doznaje pewnych ograniczeń. Zarówno ze strony ustawy egzekucyjnej, jak i przepisów prawa bankowego.

Ograniczenia nałożone przez ustawę egzekucyjną wynikają z art. 81 § 4 u.p.e.a. zgodnie z którym zwolnione spod zajęcia są wypłaty na bieżące wynagrodzenia za pracę, zasądzone alimenty oraz renty o charakterze alimentacyjnym. Wypłata środków z rachunku następuje po przedłożeniu bankowi dokumentów potwierdzających możliwość skorzystania z uprawnień. Proces ten odbywa się więc z pominięciem organu egzekucyjnego.

Nie wiedzieć czemu, podatnicy rzadko korzystają z tej ochrony.

Realizację ograniczeń wynikających z ustawy Prawo bankowe również wykonują banki we własnym zakresie.

Zgodnie z art. 54.1. ww. ustawy środki pieniężne znajdujące się na rachunkach oszczędnościowych, oszczędnościowo-rozliczeniowych oraz na rachunkach terminowych lokat jednej osoby, niezależnie od liczby zawartych umów, są wolne od zajęcia w każdym miesiącu kalendarzowym, w którym obowiązuje zajęcie, do wysokości 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę, które ustalane jest na podstawie ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę przysługującego pracownikowi zatrudnionemu w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy.

Przywołany art. 54.1. ustawy Prawo bankowe również uległ pro-administracyjnej zmianie.

Do 8 września 2016 r. środki pieniężne znajdujące się na rachunkach bankowych były wolne od zajęcia do wysokości trzykrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw ogłaszanego przez Prezesa GUS za okres bezpośrednio poprzedzający dzień wystawienia tytułu wykonawczego (ówcześnie była to kwota przekraczająca 12 tys. zł.)

Oznaczało to, że z chwilą dokonania zajęcia, bank zliczał wpływy na rachunek i dopiero po przekroczeniu tej kwoty przystępował do realizacji zajęcia.

Posiadacz rachunku, w ramach kwoty wolnej, mógł w pełni dysponować swoimi pieniędzmi, co powodowało że stosowanie tego środka było mało efektywne.

Czy zmiana tych przepisów była korzystna dla zobowiązanego?

Z jednej strony, jednorazowa kwota wolna od potrąceń w tak dużej wysokości pozwalała zobowiązanemu w odpowiednim dla niego czasie przenieść rachunek do innego banku.

Z drugiej zaś strony mogło się zdarzyć, że zobowiązany nie wiedział o toczącej się wobec niego egzekucji. Bank pozwalał klientowi na wypłatę środków aż do ustalonego limitu po przekroczeniu którego w całości przystępował do realizacji zajęcia pozbawiając nagle zobowiązanego środków do życia.

Forma „miesięcznej” kwoty wolnej od potrąceń wydaje się więc być sprawiedliwsza, tym bardziej, że ustawodawca zmieniając art. 80 § 1 u.p.e.a. (z niezwłocznie na 7 dni) dał zobowiązanemu czas na powzięcie informacji o powodach zajęcia i ewentualne podjęcie działań ochronnych.

Analiza zmian wprowadzonych ustawą z 11 września 2019 r. o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz niektórych innych ustaw, czyli co się zmieniło po 30 października 2020 r.

Duża część zmian dotyczy uregulowań w zakresie administracyjnych i sądowych zbiegów egzekucji.

Cytując art. 62 § 1 u.p.e.a.

w przypadku zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej do tej samej rzeczy albo prawa majątkowego egzekucje do tej rzeczy albo prawa majątkowego prowadzi łącznie sądowy organ egzekucyjny albo organ egzekucyjny, który jako pierwszy dokonał zajęcia, a w razie niemożności ustalenia tego pierwszeństwa – organ, który dokonał zajęcia na poczet należności w wyższej kwocie.

Tu się nic nie zmieniło.

Dodany został natomiast art. 62 § 3 u.p.e.a. zgodnie z którym w przypadku zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej do tej samej rzeczy albo prawa majątkowego, gdy egzekucja sądowa dotyczy:

1. świadczenia alimentacyjnego, rentowego lub innego świadczenia powtarzającego się,
2. świadczenia pieniężnego w walucie obcej

egzekucję do tej rzeczy albo prawa majątkowego prowadzi łącznie sądowy organ egzekucyjny.

Jest to o tyle istotna dla zobowiązanego zmiana, że część postępowań egzekucyjnych przejmie komornik sądowy – tam trudniej będzie zablokować egzekucję.

Zupełnie nowe przepisy uniemożliwiające transfer środków na inny rachunek

Zgodnie z art. 80 § 2 u.p.e.a.

Zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego jest dokonane z chwilą doręczenia bankowi zawiadomienia o zajęciu i obejmuje również środki pieniężne:

1. których nie było na rachunku bankowym w chwili zajęcia, a zostały wpłacone na ten rachunek po dokonaniu zajęcia;
2. które zostały wpłacone na inny rachunek, otwarty po dokonaniu zajęcia.

Dotychczas za bezpieczną od egzekucji przystań uważane były spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe i banki spółdzielcze

Obecnie ustawodawca obejmuje te jednostki przepisami dotyczącymi egzekucji z rachunków bankowych. W praktyce oznacza to przystąpienie przez nie do systemu Ognivo.

Jeżeli do tej pory organ egzekucyjny nie miał wiedzy o zdeponowanych przez nas środkach w którymś z 524 banków spółdzielczych lub 22 spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, to teraz wysyłając jedno zapytanie za pośrednictwem systemu Ognivo, szybko i łatwo nadrobi zaległości w tym zakresie.

Niejako na osłodę wprowadzono zapis, jakie środki są wolne od zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego.

Katalog wyłączeń prezentuje art. 80 § 2a u.p.e.a. zgodnie z którym zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego nie obejmuje m.in.:

• kwot pochodzących ze świadczeń alimentacyjnych,
• świadczeń rodzinnych,
• dodatków rodzinnych, pielęgnacyjnych, porodowych,
• świadczeń dobry start i podobnych.

Na przykładzie tego środka egzekucyjnego doskonale widać, jak konsekwentnie ustawodawca dąży do uszczelnienia systemu podatkowego. Jednym z frontów działania jest podniesienie efektywności działania organów egzekucyjnych.
Wciąż jednak o formie egzekucji i wyborze środków egzekucyjnych decyduje pracownik komórki egzekucyjnej - najsłabsze ogniwo.
 

Potrzebujesz więcej informacji na temat zajęć wierzytelności z rachunku bankowego i sposobów postępowania w takich przypadkach?

Napisz do nas na kontakt@egzekutywni.pl

Bezpiecznej egzekucji życzy zespół egzekutywni.pl

Kontakt z autorem: +48 794 960 221

Może to Cię zainteresuje?

Czy wiesz, że...

Środki pieniężne znajdujące się na rachunkach bankowych są wolne od zajęcia w każdym miesiącu kalendarzowym, w którym obowiązuje zajęcie, do wysokości 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Zawiadomienie o zajęciu wierzytelności z rachunku bankowego przybiera formę elektroniczną i odbywa się za pośrednictwem systemu Ognivo administrowanego przez Krajową Izbę Rozliczeniową. Pozwala to skrócić proces zajęcia do kilku minut.

Wolne od zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego są wypłaty na bieżące wynagrodzenia za pracę, zasądzone alimenty oraz renty o charakterze alimentacyjnym. Wypłata środków z rachunku następuje po przedłożeniu bankowi dokumentów potwierdzających możliwość skorzystania z uprawnień.

© Copyright by egzekutywni.pl

Serwis informacyjny z zakresu egzekucji administracyjnej. Publikacje nie mogą być traktowane jako czynności doradztwa podatkowego.